Historia Pałacu Mostowskich - Pałac Mostowskich - Komenda Stołeczna Policji

Jego historia zaczyna się w połowie XVIII wieku, a konkretnie w latach 1762-1765. Wtedy to Jan Hilzen, wojewoda miński, na miejscu istniejącego jeszcze przed 1735 rokiem drewnianego dworu Paców i Brzostowskich, wzniósł swoją nową siedzibę. W 1795 r. pałac otrzymał w spadku wnuk Hilzena Tadeusz Antoni Mostowski, który po blisko 30 latach (w 1822 r.) przekazał go rządowi Królestwa Polskiego.

Zanim jednak owo przekazanie nastąpiło, gmach stopniowo, dzięki staraniom i działalności Mostowskiego, stawał się coraz ważniejszym ogniwem życia kulturalnego, literackiego i politycznego miasta, a chwile swej największej świetności przeżywał w pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku, aż do wybuchu Powstania Listopadowego.

Kim zatem był nowy właściciel i czego dokonał, że ranga Pałacu była tak znacząca?

O nowym właścicielu gmachu Tadeuszu Mostowskim można powiedzieć, że to człowiek – instytucja, przedstawiciel oświecenia, minister spraw wewnętrznych Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, zwolennik stronnictwa patriotycznego, pasjonat i mecenas polskiej literatury i sztuki, publicysta, wydawca, znakomity organizator, twórca administracji Królestwa Polskiego, inicjator budowy Kanału Augustowskiego, propagator rozwoju przemysłu, handlu i rolnictwa.

Pochodził z rodziny o tradycjach intelektualnych, był synem wojewody mazowieckiego, sam kształcił się najpierw w jednej z najlepszych w ówczesnym czasie uczelni - Collegium Nobilium, a potem we Francji. W okresie Sejmu Czteroletniego, latach 1791-1792, wspólnie z Józefem Weyssenhoffem i Julianem Ursynem Niemcewiczem – filarami polskiego oświecenia - (1788-1792) redagował i wydawał „Gazetę Narodową i Obcą”, na łamach której propagowano hasła głębokich reform Rzeczypospolitej. Brał udział w powstaniu kościuszkowskim, był członkiem najwyższych władz powstańczych: Rady Najwyższej Narodowej oraz Rady Wojennej. Po upadku powstania został uwięziony. Zwolniony z nakazem opuszczenia kraju, Mostowski wyjechał do Francji, gdzie studiował nauki ekonomiczne i administrację.

Dopiero po powrocie z emigracji w 1802r. rozpoczął rezydowanie w odziedziczonym Pałacu. Wtedy też zajął się na dobre jego rozwojem, czyniąc z Pałacu jeden z ważniejszych ośrodków życia Warszawy.

Trzy lata później Mostowski założył w swoim Pałacu nowoczesną drukarnię, na potrzeby której sprowadzano czcionki z europejskich miast, np. z Paryża i Lipska. Właśnie w tej drukarni zostało wydanych 27 tomów „Wyboru najcenniejszych pisarzy polskich”. W tym czasie również, dzięki przedsiębiorczości Mostowskiego, powstaje „Towarzystwo Iksów” - pierwszy klub literacki, organizujący swoje spotkania dyskusyjne nie gdzie indziej jak w Pałacu założyciela. Zebrania tej prężnej grupy pisarzy i publicystów służyły wymianie podglądów, dyskusjom, lekturze i recenzjom aktualności wydawniczych oraz osiągnięć kulturalnych.

Pod koniec istnienia Księstwa Warszawskiego i w pierwszych latach Królestwa Polskiego Mostowski pełnił odpowiedzialną funkcję ministra spraw wewnętrznych. Właśnie wtedy Pałac otworzył swoje podwoje zarówno dla Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, jak i dla Fryderyka Chopina, który koncertował tutaj kilkakrotnie.

Realizując ministerialną misję, w 1822 r. Mostowski przekazał Pałac na rzecz rządu Królestwa Polskiego. Jednocześnie podjął decyzję o odnowieniu gmachu i dostosowaniu go do potrzeb urzędu.

Rok później zadania tego podjął się Włoch Antoni Corazzi – ówczesna sława i główny architekt Królestwa Polskiego (zaproszony przez władze Królestwa Polskiego do Warszawy z inicjatywy Stanisława Staszica, pełnił funkcję głównego budowniczego).

Warto wspomnieć, iż Corazzi zaprojektował także Teatr Wielki, Pałac Królewskiego Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Pałac Staszica), dokonał przebudowy siedzib władz rządowych Królestwa oraz zespołu budynków przy pl. Bankowym.

W architekturze drugiej dekady XIX wieku dominował styl klasycystyczny, charakteryzujący się przede wszystkim monumentalną, surową bryła, symetrią kompozycji, ale również licznymi elementami dekoracyjnymi, ornamentyką o motywach greckich i rzymskich. W tym stylu powstało wiele budynków Królestwa Polskiego i w takim też duchu postanowiono rozbudować Pałac Komisji Spraw Wewnętrznych, zwany coraz częściej Pałacem Mostowskiego.

Najbardziej oryginalną częścią trzykondygnacyjnego Pałacu Mostowskiego, zbudowanego na planie prostokątnym z dziedzińcem pośrodku, jest część frontowa. W centrum fasady znajduje się ryzalit z portykiem o 4 jońskich kolumnach. Portyk zwieńczony był rzeźbą Orła Białego. Pałacowa fasada została ozdobiona trzema płaskorzeźbami dłuta Pawła Malińskiego, zawierającymi sceny mitologiczne. Ta właśnie część z portykiem – najbardziej corazziański fragment Pałacu – zachowała się, pozostałe partie ulegały przebudowom w drugiej połowie XIX w.

Po klęsce powstania listopadowego Pałac hrabiego Mostowskiego przestał tętnić życiem, nastąpił wyraźny jego zmierzch. W 1831 r. do gmachu wprowadziły się władze carskie, które usunęły rzeźbę Orła Białego z portyku. Główny inicjator wcześniejszego rozkwitu musiał wyemigrować do Francji, gdzie po 11 latach zmarł (1842 r.)

Ponownie Pałac ministra Mostowskiego powrócił do pełnienia swojej misji w polskim życiu publicznym dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918r. W okresie międzywojennym w gmachu mieściło się Dowództwo Okręgu Generalnego Warszawa. W tym czasie dokonano renowacji budynku.

W czasie Powstania Warszawskiego Pałac przy Nowolipiu podzielił los innych stołecznych zabytków – ocalała jedynie fasada z portykiem kolumnowym. Po II wojnie światowej odbudowany Pałac Mostowskich (1949r.), wg projektu Zygmunta Stępińskiego, był siedzibą Milicji Obywatelskiej, a obecnie Komendy Stołecznej Policji.

Pałac w okresie zarządzania nim przez ministra Tadeusza Mostowskiego rozkwitał, pełniąc szeroko rozumianą służbę publiczną, do jakiej zresztą został przeznaczony przez swojego właściciela. Nigdy przedtem jak i nigdy potem nie był już tak istotny w kulturalnym życiu miasta.

Siedzibę Komendy Stołecznej Policji można zwiedzić nie odchodząc od komputera. Zapraszamy na wirtualny spacer po Pałacu Mostowskich. WEJDŹ >>