Każdy szczegół ma znaczenie
Współczesne seriale zajmujące się tematyką kryminalistyki – szeroko pojętej – bardzo wypaczyły obraz portretu pamięciowego w rzeczywistej, współczesnej jego formie. Nie jest to więc szkic wykonywany odręcznie, „na kolanie”, wśród biegających wokół postronnych osób, czy też „burza myśli” kilku świadków naraz tworzących wizerunek jednego sprawcy. Nie jest to też „list gończy” z napisem „POSZUKIWANY”. Jest to natomiast żmudna, ciężka praca dwóch osób: świadka bądź też osoby pokrzywdzonej i eksperta kryminalistyki z zakresu odtwarzania wyglądu osób i przedmiotów. Ma ona na celu jak najwierniejsze odtworzenie wizerunku sprawcy zapamiętanego przez opisującą go osobę.
Bardzo często widzimy pojawiające się w mediach tego typu portrety z dopiskiem „poszukujemy tej osoby”. Jest to nagminny błąd powielany jak mantra, gdyż zapomina się o tym, że jest to wizerunek osoby poszukiwanej w jakimś stopniu podobny do niej, zawężający ilość osób typowanych do danej sprawy.
Jak to wygląda w praktyce?
Cały proces rozpoczyna notatka opisująca wygląd osoby. Tworzona jest przez policjanta podczas rozmowy ze świadkiem, w której zamieszcza się informacje opisujące okoliczności obserwacji, np.: odległość od obiektu obserwacji, czas, rodzaj oświetlenia, warunki atmosferyczne, wstępną próbę scharakteryzowania budowy poszczególnych elementów twarzy sprawcy. Wszystko to ma znaczenie.
Następnie świadek jest zapraszany do Laboratorium Kryminalistycznego i w Pracowni Odtwarzania Wyglądu Osób i Przedmiotów jeszcze raz opisuje słownie całe zdarzenie. Rysownik stara się „wyłowić” z tej rozmowy jak najwięcej szczegółów potrzebnych do stworzenia wizerunku sprawcy. Trudno jest opisać poszczególne elementy twarzy widzianej osoby, kiedy zdarzeniu towarzyszą wielkie emocje, które silnie oddziałują na proces zapamiętywania. Poza tym nikt z nas nie zapamiętuje twarzy widzianej osoby w 100%, ze wszystkimi szczegółami, nawet w przypadku gdy osoba ta jest nam w jakimś stopniu bliska. Rozmowa rozpoczynająca pracę nad portretem oraz wstępna próba uporządkowania poszczególnych części budowy zewnętrznej twarzy (zgodnie z zasadami antroposkopii kryminalistycznej) służy temu, by ograniczyć liczbę elementów pokazywanych świadkowi później, podczas tworzenia portretu w komputerze. Zgodnie z jedną z zasad obowiązujących przy procesie zapamiętywania, która mówi, że obraz nowszy wypiera obraz starszy, ślad pamięciowy jest bardzo delikatną materią, którą można łatwo zniszczyć lub zafałszować.
Technik tworzenia portretu pamięciowego jest kilka, np. metoda rysunku odręcznego, syntezy komputerowej, fotomontażu, program „POL-SIT”, mieszana, itp. Podczas pracy nad portretem bardzo ważne są proporcje, uchwycenie właściwych kształtów oraz relacji zachodzących pomiędzy nimi. Świadek na bieżąco ocenia podobieństwo wybranych elementów składowych, określa ich wielkość, kolor, kształt. Dobranie wszystkich elementów tworzy, wstępny obraz twarzy, która w dalszej kolejności poddawana jest retuszowi graficznemu, polegającemu na dodaniu bruzd, zmarszczek, ewentualnie znaków szczególnych, zgodnie z opisem podanym przez świadka.
Bywa, że pokrzywdzony twierdzi, że maw pamięci wręcz fotografię sprawcy. Należy jednak zawsze pamiętać, iż są duże różnice w postrzeganiu świata zewnętrznego przez każdego z nas. Dlatego też dwa portrety pamięciowe tego samego sprawcy wykonywane indywidualnie z dwoma świadkami, mogą się znacznie od siebie różnić. Zawsze jednak, oba portrety trafiają do akt sprawy, nie wybiera się, który jest „lepszy”, gdyż i jeden, i drugi mogą przyczynić się do ustalenia poszukiwanej osoby.
W Pracowni wykonywane są również progresje i (rzadziej) regresje wiekowe. Progresja wiekowa to „postarzenie” twarzy osoby uwiecznionej na fotografii do prawdopodobnego, aktualnego wyglądu. Progresję wykonuje się w oparciu o opisane w antroposkopii kryminalistycznej zmiany, jakie zachodzą w wyniku procesu starzenia się człowieka. Na prawidłowe ukierunkowanie tych zmian wpływa wiele czynników: płeć, tryb życia osoby postarzanej, rodzaj pracy jaki wykonywała, stosowane używki, przebyte choroby, itp. Pomocna bywa też szczegółowa analiza materiału zdjęciowego z wizerunkami osób najbliższych, tj. rodziców czy też rodzeństwa.
Regresja wiekowa, to z kolei „odmłodzenie” wizerunku osoby. W zależności od zaawansowania procesu odmładzania, regresja polega głównie na osłabieniu lub całkowitym usunięciu szeregu cech wiekowych, np.: bruzd, zmarszczek, przebarwień skóry. Przykładem może tu być, wykonana w tutejszej pracowni, regresja wiekowa wielkiego, polskiego kompozytora – Fryderyka Chopina.
Reasumując, praca rysownika policyjnego nie jest pracą artystyczną, gdzie można puścić wodze fantazji. Ślad pamięciowy utrwalony w głowie świadka, a który potem w procesie wizualizacji rysownik przenosi na kartkę papieru, to ślad bardzo specyficzny, nietrwały, częstokroć jedyny jakim dysponuje Policja. Znajomość podstaw psychologii oraz umiejętność wychwytywania najważniejszych elementów z wypowiedzi świadka są podstawą w tworzeniu dobrego portretu pamięciowego. Umiejętności plastyczne eksperta, jego doświadczenie oraz biegłość w posługiwaniu się odpowiednimi programami grafiki komputerowej kumulują się w postaci wizerunku osoby poszukiwanej, co przyczyniło się do rozwiązania wielu spraw.
st. sierż. mgr Tomasz Zalech
asp. sztab. Robert Wiśniewski
Asp. sztab. Robert Wiśniewski i st. sierż. mgr Tomasz Zalech to eksperci kryminalistyki z zakresu odtwarzania wyglądu osób i przedmiotów, pracujący w Laboratorium Kryminalistycznym Komendy Stołecznej Policji. Na co dzień zajmują się portretami pamięciowymi oraz odtwarzaniem wyglądu przedmiotów utraconych w wyniku przestępstwa. Pracują ze świadkami i ofiarami przestępstw.
Zachęcamy do zapozania sie z pozostałymi artykułami w grudniowym numerze
