Opinia prawna Ministerstwa Sprawiedliwości dotycząca zatrzymania i doprowadzenia osoby - Prawo - Wydział Doskonalenia Zawodowego KSP

Przystępując do analizy poruszonego zagadnienia należy zauważyć, że art. 247 k.p.k. upoważnia prokuratora do zarządzenia zatrzymania osoby podejrzanej celem jej przymusowego doprowadzenia. Zasadniczy problem, jaki wyłania się w związku z analizą treści powołanej wypowiedzi normatywnej, sprowadza się do ustalenia jaką formę procesową ma przyjąć przedmiotowa decyzja procesowa. W literaturze przedmiotu nie ma w tym zakresie jednoznacznego stanowiska. L. Paprzycki stoi na stanowisku, że decyzja o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu winna przyjąć formę postanowienia, na które - zgodnie z art. 246 przysługuje zażalenie do sądu (J. Grajewski, L.K. Paprzycki, M. Płachta, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Tom I i II, Zakamycze, 2003 r.). Pogląd ten podzielił również R. Stefański wskazując, że „Zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej następuje w formie postanowienia.

Wprawdzie w art. 247 § 1 jest mowa o zarządzeniu, co sugeruje, że przybiera ono taką właśnie postać, lecz przemawia za tym waga tej decyzji. Zarządzenia są decyzjami mniej ważnymi, mają charakter decyzji porządkowych lub posiłkowych i wydawane są w kwestiach drugorzędnych (w: Z. Gostyński (red.), J. Bratoszewski, L. Gardocki, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I, Dom Wydawniczy ABC, 1998 r.) Odmienny pogląd - uznający, że decyzja zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej może przybrać formę procesową zarządzenia wyraził T. Grzegorczyk wskazując, że „Sama decyzja o zatrzymaniu i doprowadzeniu przybiera różną postać, w zależności od organu, który ją podejmuje. Tam, gdzie czyni to prokurator w postępowaniu przygotowawczym (art. 75 § 2, art. 247, czy art. 285 § 2), a także przewodniczący składu orzekającego (art. 282), jest to zarządzenie, tam zaś, gdzie podejmuje ją sąd (np. art. 75 § 2 i 3, art. 376 § 2, art. 377 § 3), mamy do czynienia z postanowieniem " - w: Prokuratura i Prawo z 2003 r., nr 7. Pogląd o dopuszczalności wydania decyzji procesowej o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu podejrzanego w formie zarządzenia wydanego przez prokuratora wyrażony został również w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 1991 r. podjętej na kanwie przepisów ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1969 r. Nr 13, Poz. 96 z późn. zm.). Warto zauważyć, że formuła językowa tego przepisu została przejęta przez przepis art. 247§1 obecnie obowiązującego Kodeksu postępowania karnego - z tym zastrzeżeniem, że wyłączono kompetencję sądu do zarządzenia zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej. W powołanej uchwale Sąd Najwyższy wskazał, że: „Decyzje podejmowane w toku postępowania przygotowawczego wydawane są w formie postanowień lub zarządzeń - art. 93 w zw. z art. 86 § 2 k.p.k. Ustawa nie wymaga wydania w sprawie zatrzymania postanowienia, a zatem decyzja o zatrzymaniu ma formę zarządzenia. Na taką formę tej decyzji wskazuje ponadto treść art. 208 k.p.k, w którym mowa o „zarządzeniu zatrzymania”. Na zarządzenie to - zgodnie z art. 207a § 1 k.p.k. -przysługuje zatrzymanemu zażalenie ".

Należy stwierdzić, że wykładnia językowa analizowanej normy procesowej nie daje satysfakcjonujących wyników w zakresie poruszonego problemu. Należy jednak stwierdzić, że za przyjęciem poglądu, zgodnie z którym decyzja procesowa o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu osoby podejrzanej winna przyjąć formę postanowienia przemawia kilka zasadniczych argumentów.
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że decyzja ta dotyczy krótkotrwałego pozbawienia wolności, a wiec godzi w jedno z najważniejszych dóbr rangi konstytucyjnej. Nie jest to więc jedynie decyzja porządkowa, administracyjna ale decyzja, która czasowo znosi wolność osobistą człowieka i jako taka stanowi poważną ingerencję w podstawowe prawa i wolności jednostki. Powyższy charakter przedmiotowej regulacji wyraźnie podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 5 lutego 2008 r. (sygn. K 34/06, OTK-A 2008/1/2), stwierdzając, że ,nie ulega wątpliwości, że decyzja o zatrzymaniu dotyka -jednego z najważniejszych praw człowieka - wolności osobistej. Wchodzi tym samym eo ipso w zakres regulacji art. 41 Konstytucji". Niewątpliwie w piśmiennictwie ugruntowany jest pogląd, że zarządzenia mają charakter posiłkowy, zastrzeżone są dla decyzji o charakterze organizacyjno-porządkowym i wydawane są w kwestiach drugorzędnych (tak: M. Cieślak: Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1971, - z powołaną tam literaturą). Ponadto warto zauważyć, że decyzja prokuratora o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu osoby podejrzanej może być połączona z przeszukaniem - art. 247§ 1 zdanie drugie in fine. Dla zarządzenia czynności przeszukania Kodeks postępowania karnego wymaga wydania postanowienia (art. 220§2). Tak też decyzja o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu osoby podejrzanej połączona z przeszukaniem winna być zgodnie z obowiązującymi przepisami wydana w formie postanowienia. A na powyższe postanowienie - zgodnie z treścią art. 247 § 2 k.p.k. w zw. z art 246§1 i 2 k.p.k. - przysługuje zażalenie. Postanowienie zaś wymaga sporządzenia uzasadnienia (art. 98§1 k.p.k.). Uwzględniając powyższe uwagi za uzasadnione należy uznać stanowisko, że decyzja o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu winna przyjąć formę procesową postanowienia, do którego organ wydający dołącza nakaz doprowadzenia.

- Należy ponadto zauważyć - niezależnie od przedstawionego wyżej zapatrywania prawnego, że podjęcie decyzji procesowej o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu w formie zarządzenia, nie zwalnia prokuratora od obowiązku sporządzenia uzasadnienia. Tak też nawet w wypadku przyjęcia odmiennego zapatrywania na problem interpretacyjny dotyczący formy procesowej decyzji o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu osoby podejrzanej, prokurator ma obowiązek sporządzenia uzasadnienia swej decyzji podjętej w formie zarządzenia. Należy bowiem zauważyć, że decyzja procesowa o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu - zgodnie z art. 247 § 2 k.p.k. w zw. z art. 246§1 i 2 k.p.k. podlega zaskarżeniu, zaś art. 99§2 k.p.k. wyraźnie zaś stwierdza, że każde zarządzenie podlegające zaskarżeniu wymaga pisemnego uzasadnienia. Warunkiem kontroli zasadności przedmiotowej decyzji procesowej - niezależnie od jej formy - jest możliwość zapoznania się przez osobę uprawnioną z uzasadnieniem faktycznym i prawnym decyzji. Podobnie kontrola sądowa przedmiotowej decyzji, uruchomiona w skutek wniesienia zażalenia przez osobę uprawnioną wymaga tego rodzaju uzasadnienia.

Niewątpliwie prokurator podejmujący decyzję o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu ma obowiązek przekazać ją w formie pisemnej Policji, dołączając nakaz doprowadzenia. Warto jeszcze podnieść, że norma art. 247§1 Kodeksu postępowania karnego została znowelizowana ustawą z dnia 12 lutego 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z dnia 19 lutego 2009 r. Nr 28 poz. 171) i uzyskała następujące brzmienie normatywne: „Prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie stawi się ona na wezwanie w celu przeprowadzenia czynności procesowej albo jeżeli zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego. W tym celu wolno zarządzić przeszukanie. Przepisy art. 220-222 i 224 stosuje się odpowiednio.”

Należy podnieść, że powołana nowelizacja przepisu art. 247§1 Kodeksu postępowania karnego, nie wpływa na ocenę zagadnienia prawnego będącego przedmiotem analizy.

Zastępca Dyrektora
Departamentu
Legislacyjno-Prawnego
Ministerstwa Sprawiedliwości

Prokurator Grażyna Stanek

źródło: Wydział Zabezpieczenia Prewencyjnego BP KGP