Stanowisko KGP dotyczące sposobu postępowania policjantów, którzy w toku wykonywania czynności służbowych ujawnią, że osoba posługuje się starym (książeczkowym) dowodem osobistym.
W związku z licznymi zapytaniami, kierowanymi do BPiRD KGP przez poszczególne jednostki organizacyjne Policji, a dotyczącymi wątpliwości co do sposobu postępowania policjantów, którzy w toku czynności służbowych ujawnią, że osoba legitymuje się starym wzorem dowodu osobistego (książeczkowym), uprzejmie przedstawiam stanowisko BPiRD KGP w tej sprawie, poparte opinią prawną Biura Prawnego KGP.
Zgodnie z treścią art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (zwanej dalej ustawą), dowód osobisty jest dokumentem stwierdzającym tożsamość osoby oraz poświadczającym obywatelstwo polskie. Obowiązek posiadania dowodu osobistego wynika natomiast z art. 34 ust. 1ustawy i dotyczy wszystkich, którzy są obywatelami polskimi i zamieszkują w Polsce, a ponadto ukończyli 18 rok życia. Obowiązek ten dotyczy także osób, które ukończyły 15 rok życia, jeżeli pozostają w stosunku pracy lub nie zamieszkują wspólnie z osobami, pod których władzą rodzicielską lub opieką się znajdują, albo nie pozostają pod władzą rodzicielską lub opieką. Ustawa, w art. 40 stanowi, że posiadacz dowodu osobistego ma obowiązek wymienić ten dokument m. in. w przypadku upływu terminu jego ważności.
Obowiązek wymiany starych (książeczkowych) dowodów osobistych wynika z ustawy z dnia 12 września 2002 r. zmieniającej ustawę o zmianie ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych oraz ustawę o działalności gospodarczej. Przepisy ustawy wprowadzają obowiązek wymiany dowodów osobistych wydanych przed dniem 1 stycznia 2001 r. w terminie do 31 grudnia 2007 r., ostatecznie przesuniętym do dnia 31 marca 2008 r.
Oznacza to, że stare (książeczkowe) dowody osobiste z dniem 31 marca 2008 r. straciły swoją ważność. Tym samym, od dnia 1 kwietnia 2008 r. dowody te nie będą stwierdzały tożsamości osoby oraz nie będą poświadczały obywatelstwa polskiego.
Mając powyższe na uwadze wskazać należy, że osoba, która uchyla się od obowiązku wymiany dowodu osobistego, popełnia wykroczenie z art. 55 ust 1 ustawy. Wykroczenie to zagrożone jest karą ograniczenia wolności do 1 miesiąca albo karą grzywny. Sprawcą wykroczenia może być każda osoba (jest to wykroczenie powszechne). Do istotnych znamion wykroczenia należy „uchylanie się od obowiązku”. Należy przez tak użyty zwrot rozumieć nie podejmowanie starań zmierzających do wypełnienia prawem nałożonego obowiązku – w tym przypadku – obowiązku wymiany dowodu osobistego.
Do zaistnienia wykroczenia nie jest wymagane zaistnienie jakiegokolwiek skutku – jest to wykroczenie formalne. Wykroczenie może być popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.
Tym samym funkcjonariusz Policji, w przypadku, gdy podczas legitymowania, czy wykonywania innych czynności służbowych, ujawni, że osoba posługuje się starym (książeczkowym) dowodem osobistym, winien ustalić, czy osoba dokonała wymiany dowodu osobistego lub w terminie do 31 marca 2008 r. podjęła czynności zmierzające do jego wymiany.
Pamiętać należy, że znaczna liczba osób podejmowała czynności zmierzające do wymiany starego dowodu osobistego dopiero w marcu 2008 r., a tym samym osoby te nie otrzymały jeszcze nowych dowodów osobistych.
Wykroczenie popełnia więc osoba, która uchyla się od obowiązku wymiany, a nie osoba, która do dnia 31 marca 2008 r., pomimo złożenia wniosku o wydanie nowego dowodu osobistego, jeszcze go nie otrzymała.
Mając na uwadze przedstawiony stan prawny, wskazać należy, że:
- Przedmiotowe wykroczenie możne być popełnione umyślnie (sprawca chciał je popełnić) albo nieumyślnie (nie chciał popełnić ale nie zachował reguł ostrożności, czyli naruszył zasady postępowania, które miały chronić go przed spowodowaniem takiego właśnie skutku). Tym samym, w każdym przypadku, gdy osoba tłumaczy uchylenie się od obowiązku wymiany dowodu okolicznościami np.: zdrowotnymi, rodzinnymi, losowymi, długookresowym pobytem za granicą kraju, itp., funkcjonariusz Policji winien brać te okoliczności pod uwagę przy ocenie prawnej zdarzenia oraz podejmowaniu decyzji co do reakcji na popełnione wykroczenie. Pamiętać bowiem należy, że reakcją policjanta na wykroczenie z art. 55 ust. 1 ustawy może być także pouczenie, zwrócenie uwagi, ostrzeżenie lub zastosowanie innych środków oddziaływania wychowawczego (art. 41 k.w.).
- Jeżeli w ocenie funkcjonariusza Policji, podyktowanej okolicznościami zdarzenia, czy zachowaniem sprawcy wykroczenia, który nie dopełnił obowiązku wymiany dowodu osobistego, zastosowanie środków pozakarnych (art. 41 k.w.) nie będzie wystarczające, właściwym będzie sporządzenie notatki urzędowej opisującej okoliczności zdarzenia.
- Notatka, o której mowa powyżej, powinna stanowić podstawę do podjęcia czynności wyjaśniających w celu ustalenia, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie do sądu wobec osoby, która uchyla się od wymiany dowodu osobistego lub podjęcia innych prawem przewidzianych środków. Tym samym, w toku czynności wyjaśniających należy dążyć do ustalenia, czy osoba w terminie do 31 marca 2008 r. podjęła czynności mające na celu wymianę dowodu. W celu uzyskania wiedzy, czy osoba, która wyjaśni, że w terminie złożyła wniosek o wymianę dowodu, ale jeszcze go nie otrzymała, faktycznie wykonała ten obowiązek, wskazanym jest występowanie z zapytaniem do urzędów miasta/gminy.
- W ocenie BPiRD KGP nie jest celowym zatrzymywanie starych dowodów osobistych jako dowód rzeczowy w sprawie.