Stanowisko KGP dotyczące zatrzymania osoby w związku z niemożnością ustalenia jej tożsamości
W związku z pojawiającymi się w ostatnim okresie czasu wątpliwościami dotyczącymi prawidłowego trybu postępowania policjanta podczas legitymowania osoby, której tożsamości ustalić nie można w miejscu legitymowania, pojawiają się pytania, czy doprowadzenie do jednostki Policji osoby legitymowanej, której tożsamości nie można ustalić, jest równoznaczne z pozbawieniem jej wolności wymagającym sporządzenia protokołu zatrzymania osoby?
W ocenie BPiRD KGP powyższe wątpliwości należy rozważyć poprzez pryzmat dwóch sytuacji:
1. Policja zatrzymuje osobę ujętą na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli nie można ustalić jej tożsamości (art. 45 § 1 ust. 2 k.p.w.) oraz
2. Policja zatrzymuje osobę legitymowaną w związku z niemożnością ustalenia jej tożsamości.
W ocenie BPiRD KGP, w pierwszym z opisanych przypadków mamy do czynienia z instytucją zatrzymania, a tym samym, zgodnie z treścią art. 46 § 2 k.p.w., z czynności sporządza się protokół, którego odpis doręcza się zatrzymanemu za pokwitowaniem i wykonuje inne obowiązki związane z zatrzymaniem osoby (art. 46 k.p.w.).
Natomiast w drugiej sytuacji nie występuje procesowa przesłanka do potraktowania zatrzymania osoby, która nie popełniła wykroczenia, a istota jej zatrzymania związana jest jedynie z koniecznością ustalenia tożsamości, jako zatrzymania procesowego, z którego należy sporządzić protokół.
Podkreślić należy, że zgodnie z treścią art. 45 § 1 ust. 2 k.p.w. (Rozdział 8 Zatrzymanie), jedynie zatrzymanie osoby ujętej na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli nie można ustalić jej tożsamości, wymaga spisania protokołu zatrzymania. Tym samym ustawodawca wskazuje podstawę prawną takiej czynności.
Przepisy nie przewidują natomiast możliwości zatrzymania procesowego (na protokół zatrzymania) osoby, która nie popełniła wykroczenia, tylko dlatego, że nie można ustalić jej tożsamości.
Taki tok myślenia potwierdza uchwała Sądu Najwyższego (I KZP 20/95, OSNKW 1995, nr 9 – 10, poz. 59), gdzie czytamy: „doprowadzenie osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia do jednostki Policji w celu dokonania niezbędnej czynności wyjaśniającej (np. ustalenie tożsamości) albo określonej czynności dowodowej (np. pobrania próbki krwi), wtedy tylko jest równoznaczne z zatrzymaniem podlegającym kontroli sądowej w trybie przewidzianym w rozdziale 23 k.p.k., gdy równocześnie dokonane zostało z przyczyn przewidzianych w art. 15 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji”.
Zgodnie ze stanowiskiem R.A. Stefańskiego („Zatrzymanie według nowego kodeksu postępowania karnego” „Prokuratura i Prawo” 1997, nr 10, s. 32 – 61), zatrzymaniem nie jest krótkotrwale pozbawienie swobody osoby łączące się z rzeczywistym pozbawieniem wolności, polegające nawet na jej doprowadzeniu do jednostki Policji w celu dokonania czynności wyjaśniających, takich jak ustalenie jej tożsamości.
Słuszność tego stanowiska potwierdzona została także przez H. Prackiego („Zatrzymanie osoby i jej legitymowanie”, „Prokuratura i Prawo” 1996, nr 7 – 8, s. 107 – 111), gdzie autor stwierdza, że legitymowany musi liczyć się z tym, że wykonanie czynności, które mają służyć ustaleniu jego tożsamości wiążą się z oczekiwaniem. Mimo, że „oczekiwanie” w istocie wiąże się z ograniczeniem swobody dysponowania swoją wolnością, to nie jest zatrzymaniem w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania karnego, ani art. 15 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji”.
Powyższe stanowiska wskazują niewątpliwie na fakt, że o ile osoba nie posiada przy sobie żadnych dokumentów i nie ma innych osób mogących potwierdzić jej tożsamość, to nie ma przeszkód prawnych do zatrzymania i przewiezienia jej do jednostki Policji ale równocześnie brak jest podstaw prawnych do sporządzenia protokołu zatrzymania osoby.
Jeżeli natomiast zatrzymujemy osobę ujętą na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli nie możemy ustalić jej tożsamości, to mamy do czynienia z zatrzymaniem procesowym, a z tego wynika obowiązek sporządzenia protokołu.
Powyższe oznacza, że zatrzymanie procesowe osoby może nastąpić w wypadkach wskazanych w ustawie.
Podstawy zatrzymania osoby zawiera art. 45 § 1 k.p.w., art. 244 § 1 k.p.w., a także art. 15 ust. 1 pkt 2, 2a i 3 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji.
W żadnej z przytoczonych ustaw, ustawodawca nie przewidział jako samodzielnej podstawy zatrzymania niemożności ustalenia tożsamości osoby legitymowanej. Jednocześnie w Konstytucji zagwarantował każdej osobie nietykalność i wolność osobistą.
Tym samym, procesowe zatrzymanie przez Policję osoby legitymowanej w celu ustalenia jej tożsamości, w sytuacji, gdy nie zachodzą przesłanki z art. 244 § 1 k.p.k. i art. 45 § 1 k.p.w. nie ma podstaw w obowiązujących przepisach i niewątpliwie ogranicza wolność osobistą.
Niemożność ustalenia tożsamości osoby legitymowanej nie może zatem być samoistną przesłanką zatrzymania. Pozbawione jest podstaw prawnych również sporządzanie protokołu zatrzymania takiej osoby. Podkreślić należy tym samym, że sporządzenie takiego protokołu pomimo braku ustawowych wskazań, nie spowoduje, że czynność zatrzymania stanie się legalna.