Szalbierstwo - Aktualności - Komisariat Policji Metra Warszawskiego

Według słownika szalbierstwo to wyzyskanie czyjejś niewiedzy, naiwności dla własnych zysków; oszustwo; szachrajstwo; wyłudzenie czegoś bez zamiaru zapłacenia za to, będące czynem karalnym. W obecnie obowiązującym systemie prawnym zachowanie takie jest kwalifikowane jako wykroczenie określone w art. 121 k.w. w brzmieniu:

 § 1. Kto, pomimo nieuiszczenia dwukrotnie nałożonej na niego kary pieniężnej określonej
w taryfie, po raz trzeci w ciągu roku bez zamiaru uiszczenia należności wyłudza przejazd koleją lub innym środkiem lokomocji, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zamiaru uiszczenia należności wyłudza pożywienie lub napój w zakładzie żywienia zbiorowego, przejazd środkiem lokomocji należącym
do przedsiębiorstwa niedysponującego karami pieniężnymi określonymiw taryfie, wstęp na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działanie automatu lub inne podobne świadczenie, o którym wie, że jest płatne

§ 3.W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 2 można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyłudzonego mienia.

Określonej w art. 121 § 1 k.w. działanie osoby polega na wyłudzeniu usługi odpłatnego przewozu lub przejazdu koleją lub innym środkiem lokomocji. Przewóz najpopularniejszymi środkami transportu publicznego określa ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe. Zgodnie z art. 1 ust. 1, ustawa ta normuje przewóz osób i rzeczy, wykonywany odpłatnie na podstawie umowy, przez uprawnionych do tego przewoźników, z wyjątkiem transportu morskiego, lotniczego i konnego (co nie oznacza wcale, iż wyłudzenie przewozu środkiem lotniczym, morskim, konnym i innym nie będzie wyczerpywało znamion wykroczenia określonego w art. 121 k.w.).

Zgodnie z ustawą, przewoźnik jest zobowiązany podać do publicznej wiadomości, w sposób zwyczajowo przyjęty, ustalone lub stosowane przez niego taryfy i cenniki (art. 11 u.p.p.). Umowę przewozu zawiera się przez nabycie biletu na przejazd lub spełnienie innych określonych przez przewoźnika warunków dostępu do środka transportowego, a w razie ich nieustalenia – przez samo zajęcie miejsca w środku transportowym (art. 16 u.p.p.).

Trzeba zwrócić uwagę, iż usługa przewozu musi być płatna w pieniądzach, ale do zawarcia umowy przewozu może dojść w różny sposób. Jest to istotne dla określenia momentu wyłudzenia przejazdu. Dysponowanie przez podmiot wykonujący usługi przewozowe karami pieniężnymi określonymi w taryfie za przejazd środkiem lokomocji bez zawarcia umowy przewozu.

Kary takie są zwane opłatami dodatkowymi (patrz art. 33a u.p.p.). Sposób ustalania wysokości opłat dodatkowych za przejazd środkiem lokomocji bez zawarcia umowy przewozu reguluje wydane na podstawie art. 34a ust. 1 u.p.p. rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 20 stycznia 2005 r. w sprawie sposobu ustalania wysokości opłat dodatkowych z tytułu przewozu osób, zabranych ze sobą do przewozu rzeczy i zwierząt oraz wysokości opłaty manipulacyjnej. Warto tutaj dodać, że rozporządzenie reguluje wyłącznie transport publiczny ogólnopolski (np. InterCity). Bowiem, zgodnie z art. 34a ust. 2 u.p.p., sposób ustalania opłat dodatkowych w odniesieniu do regularnego przewozu „samorządowego” (gminnego, powiatowego, wojewódzkiego) regulują właściwe organy stanowiące.

Jako ciekawostkę dodać trzeba, że kwestie umów przewozu są normowane także przez Kodeks cywilny (a ściślej – przez przepisy tytułu XXV księgi trzeciej – zobowiązań). Zgodnie z art. 778 k.c., roszczenia z umowy przewozu osób przedawniają się z upływem roku od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany – od dnia, kiedy miał być wykonany.

Istotne jest stwierdzenie, że sprawca wyłudził po raz trzeci w ciągu roku (nie mylić z rokiem kalendarzowym) przejazd płat­nym środkiem transportu, należącym do przewoźnika, któremu przysługuje prawo nakładania kar pieniężnych, w przypadku ujawnienia osoby korzystającej z takie­go środka, nieposiadającej dowodu uiszczenia należ­nej opłaty. Przykład: Jechałem bez biletu MPK w dniu 12 marca 2011 r., potem drugi raz w dniu 20 kwietnia 2011 r., a potem trzeci raz w dniu 30 maja 2011 r. Nie zostałoby popełnione wykroczenie, gdyby trzeci raz przejazd nastąpił dnia 13 marca 2012 r.

Co to oznacza, że sprawca, który trzeci raz wyłudziłprzejazd, poprzednio dwukrotnie nie uiścił nałożonej kary pieniężnej? Otóż nie będzie spraw­cą wykroczenia podróżny, który pierwszy raz (a nawet drugi) wyłudził przejazd w ciągu jednego roku. Nie bę­dzie także sprawcą osoba, która trzeci raz w roku wyłu­dziła przejazd, ale w przypadku pierwszego lub drugiego wyłudzenia uiściła karę pieniężną (opłatę dodatkową).

Przykład: W dniu 12 marca 2011 r. jechałem MPK bez biletu. Na skutek kontroli została mi wystawiona opłata dodatkowa. Opłaty tej nie uiściłem. W dniu 20 kwietnia 2011 r. ponownie jechałem MPK bez biletu i zostałem zobowiązany do uiszczenia opłaty dodatkowej. Opłatę tę (drugą) uiściłem, natomiast pierwszej nie. Po raz trzeci jechałem na gapę w dniu 30 maja 2011 r. W takim przy­padku nie popełniam wykroczenia szalbierstwa. Odpadł bowiem element nieuiszczenia dwukrotnie nałożonej kary porządkowej.

W sprawie o wykroczenie określone w art. 121 § 1 k.w. dopuszczalne jest wdrożenie postępowania mandatowego, bowiem ustawodawca nie przewidział potrzeby orzeczenia za nie środka karnego. Nie zachodzi więc jedna z negatyw­nych przesłanek, o których mowa w art. 96 § 2 k.p.w. Śro­dek karny, określony w art. 121 § 3 k.w., dotyczy wyłącz­nie drugiej postaci szalbierstwa (spenalizowanej w art. 121 § 2 k.w.). Termin biegu przedawnienia wykroczenia należy liczyć od daty trzeciego wyłudzenia przejazdu. Miejscem popełnienia wykroczenia będzie miejsce, w którym sprawca po raz trzeci wyłudził przejazd.

W postępowaniu policjan­ta w ramach reakcji na popełnione wykroczenie określone w art. 121 § 1 k.w., z uwagi na potrzebę ustalenia zaistnienia wszystkich przedstawionych powyżej znamion tego czynu zabronionego, co do zasady będzie wymagane przeprowa­dzenie czynności wyjaśniających, o których mowa w art. 97 k.p.w. lub 54 k.p.w. Trudno bowiem przypuszczać, aby już podczas legitymowania w celu potwierdzenia tożsamości, na wezwanie podmiotu uprawnionego do kontroli biletu na przejazd (chodzi o tryb określony w art. 33a u.p.p.), policjant otrzymał informację o tym, że osoba wyłudziła po raz trzeci w ciągu roku przejazd albo że nie uiściła dwukrotnie nałożo­nej kary pieniężnej. Zasadą będzie więc podjęcie czynności wyjaśniających dopiero na skutek złożonego pisemnie lub w innej formie zawiadomienia o podejrzeniu popełniania wy­kroczenia szalbierstwa przez podmiot reprezentowany przez przewoźnika, którego przejazd został wyłudzony.

ac (mat. Kwartalnik Policyjny 1/2012)